خاتم کاری اصفهان هنری بی بدیل از ایران زمین

هنر خاتم کاری

خاتم کاری اصفهان در دسته‌بندی هنرهای دستی، یکی از فنون پرطرفدار و جذاب است. این هنر به وسیله‌ی ساختاردهی متریال خاتم بر روی سطوح فلزات، چوب و سایر مواد، نمونه‌های زیبا و هنرمندانه ایجاد می‌کند.

در این مقاله، به بررسی خاتم کاری، تاریخچه آن به عنوان یکی از صنایع دستی ارزشمند ایرانی، فنون و نمونه‌های معروف خاتم کاری می‌پردازیم و همچنین تأثیر آن در فرهنگ و هنر را بررسی خواهیم کرد.

 

خاتم کاری چیست؟

خاتم کاری یک هنر سنتی و دستی است که در آن قطعات کوچک و ظریف با استفاده از ابزارهای خاص و تکنیک‌های خاتم کاری شکل داده می‌شوند. در این هنر، اغلب از فلزاتی مانند برنج و مس در کنار انواع چوب و استخوان حیوانات مانند شتر استفاده می‌شود.

خاتم کاری اصفهان اغلب به صورت دستی و با استفاده از ابزارهای سنتی انجام می‌شود. هنرمندان خاتم کار مهارت‌های خاصی را در زمینه تولید صنایع دستی چوبی دارند.

طرح‌ها و نقش‌های مختلفی که در خاتم کاری استفاده می‌شود، می‌تواند از الگوهای ساده گرفته تا طرح‌های پیچیده و هنرمندانه باشد.

خاتم کاری ایرانی

خاتم کاری از زمان‌های بسیار قدیمی شروع شده است و در فرهنگ‌ها و تمدن‌های مختلف جهان وجود دارد. از نقوش مذهبی و تمدنی تا طرح‌های هنری و زیبایی، هنرمندان خاتم کار با استفاده از تجربه و هنر خود آثاری بی‌نظیر ایجاد می‌کنند.

امروزه، خاتم کاری اصفهان همچنان جایگاه ویژه‌ای در صنایع دستی ایران و تولید جواهرات دارد. طرح‌های خاتم کاری در جعبه جواهرات، انگشترها، دستبندها، گوشواره‌ها و سایر آثار جواهرسازی استفاده می‌شوند. همچنین، محصولات خاتم کاری به عنوان اشیاء دکوراسیون و هدایای ویژه نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.

با استفاده از مهارت و خلاقیت خود، هنرمندان خاتم کاری اثرات بصری زیبا و منحصربه‌فردی را ایجاد می‌کنند. قطعات خاتم کاری با طرح‌ها و نقوشی که روی آن‌ها نقاشی می‌شود، به تنهایی شاهکارهای هنری به حساب می‌آیند و می‌توانند ارزش بالایی داشته باشند.

در نهایت، خاتم کاری اصفهان به عنوان یک هنر زیبا و خلاقانه شناخته می‌شود که از طریق آن هنرمندان به وسیله ابزارهای خاص و تکنیک‌های خاتم کاری، آثاری منحصربه‌فرد و جذاب را خلق می‌کنند.

این هنر نه تنها ارزش هنری و زیبایی دارد، بلکه ارتباطی عمیق با فرهنگ و تاریخ دارد و در صنعت جواهرسازی و دکوراسیون نقش مهمی دارد.

 

تاریخچه خاتم کاری

خاتم کاری از هزاره‌ها قبل از میلاد در بسیاری از فرهنگ‌ها و تمدن‌ها وجود داشته است. اولین نمونه‌های خاتم کاری در مناطقی همچون مصر باستان، سومریه، یونان باستان و روم باستان یافت می‌شوند.

در هر یک از این تمدن‌ها، خاتم کاری با استفاده از مواد مختلف و با تمرکز بر نمادها و طرح‌های مذهبی و فرهنگی انجام می‌شد.

مواد مورد استفاده در خاتم کاری

در هنر خاتم کاری، از انواع مواد مختلفی برای ایجاد قطعات استفاده می‌شود. این مواد به شکل‌ها و طرح‌های مختلفی در اثرات و نقوش خاتم کاری نمایان می‌شوند.

در زیر به برخی از مواد معمول استفاده شده در خاتم کاری اشاره می‌کنیم:

1. فلزات گرانبها : اغلب در خاتم کاری از فلزات گرانبها مانند طلا، نقره،برنج و مس استفاده می‌شود. این فلزات به دلیل قابلیت‌های فرم‌پذیری، مقاومت و زیبایی طبیعی خود، بسیار مورد توجه هنرمندان خاتم کار هستند.
2. چوب و استخوان : علاوه بر فلزات و سنگ‌ها، خاتم کاری می‌تواند بر روی چوب و استخوان نیز انجام شود. با استفاده از این مواد، قطعاتی با طرح‌های منحصربه‌فرد و ظریف ایجاد می‌شود.

استفاده از این مواد متنوع در خاتم کاری، به هنرمندان امکان می‌دهد تا قطعاتی با طرح‌ها و جلوه‌های بسیار متنوع و زیبا را خلق کنند. البته، نوع ماده مورد استفاده و ترکیب آن با تکنیک‌های خاتم کاری نیز بستگی به سلیقه و تخصص هنرمند دارد.

 

کارگاه خاتم کاری

در کارگاه خاتم کاری محصولات متنوعی تولید می شود. خاتم کاری به دلیل تنوع مواد و طرح‌ها، از فنون مختلفی برخوردار است. در کارگاه های خاتم کاری روش های مختلفی برای تولید محصولات وجود دارد.

نقاشی ظروف خاتم کاری روی چوب انجام می‌شود و به معنای ترکیب نقوش و طرح‌های مختلف بر روی سطح چوبی است. با استفاده از این فن، نمونه‌های خاتم کاری بسیار زیبا و جذاب ایجاد می‌شود.

مشهورترین نمونه‌های خاتم کاری

خاتم کاری در سراسر جهان رواج دارد و هر کشوری نمونه‌های خاص خود را دارد. برخی از مشهورترین نمونه‌های خاتم کاری در موزه های کشورهای مختلف قرار دارند.

خاتم کاری طلا و جواهرات در هند
هند از قدیم‌الایام به عنوان یکی از مهمترین مراکز تولید جواهرات شناخته می‌شود. خاتم کاری در هند با استفاده از طلا و جواهرات با طرح‌های پیچیده و زیبا انجام می‌شود.

ترکیب خاتم کاری با زیورآلات و هنچنین فلزات گرانبها ارزش ویژه ایی به آن ها می دهد

 

مهارت‌های خاتم کاری در کارگاه های مختلف نسب به نسل به ارث برده شده‌اند. هنرمندان خاتم کار با دقت و حوصله بالا، با استفاده از ابزارهای خاص و تکنیک‌های خاتم کاری، قطعاتی را تولید می‌کنند

که در آن‌ها زیبایی و شکوه خاتم به خوبی به نمایش در می‌آید.خاتم کاری روی چوب در ایران از قدمتی بالا برخوردار است و در تاریخ و فرهنگ این سرزمین ریشه دارد.

آثار خاتم کاری روی چوب ایران شامل محصولات کم نظیری است که در موزه های داخلی و خارجی به نمایش گذاشته شده و که به تمدن و فرهنگ ایران اشاره می‌کند.

هنر خاتم کاری در ایران تنوع بسیاری دارد. از طرح‌های سنتی و محلی گرفته تا طرح‌های مدرن و هنری، همه در این هنر جا دارند. هنرمندان خاتم کار با استفاده از دانش، خلاقیت و ذوق خود، قطعاتی را خلق می‌کنند که ترکیبی از زیبایی چوب و هنر خاتم کاری است.

در حال حاضر، خاتم کاری در ایران همچنان ادامه دارد و هنرمندان جوان نیز به این هنر علاقه‌مند هستند. آن‌ها با استفاده از تکنولوژی‌های نوین و با ادغام طرح‌ها و نقوش سنتی و مدرن، قطعاتی بی‌نظیر و جذاب را خلق می‌کنند.

خاتم کاری چوب
ژاپن یکی از معروفترین کشورهایی است که در آن خاتم کاری روی چوب وجود دارد. این نمونه‌ها با استفاده از ترکیب انواع چوب با قامه های خاتم ساخته می‌شوند.

خاتم کاری در زندگی روزمره

خاتم کاری در زندگی روزمره نقش مهمی ایفا می‌کند. بسیاری از افراد خاتم کاری را به عنوان یک هنر تماشاگرانه و یا به عنوان جزء اجزای دکوراسیون خانه‌ها و محل‌های دیگر استفاده می‌کنند.

علاوه بر این، برخی از افراد این هنر را به عنوان یک حرفه انتخاب کرده و در صنایع دستی و تولید جواهرات مشغول به کار هستند.

تأثیر خاتم کاری در فرهنگ و هنر

خاتم کاری اصفهان به عنوان یک هنر قدیمی و معتبر، تأثیر قابل توجهی بر فرهنگ و هنر داشته است. این هنر نه تنها در تولید آثار هنری، بلکه در معماری، صنایع دستی و طراحی نیز نقش مهمی دارد.

نمونه‌های خاتم کاری در موزه‌ها و گالری‌ها به عنوان آثار هنری ارزشمند به نمایش گذاشته می‌شوند.

نگهداری از طروف خاتم کاری

برای حفظ و نگهداری صحیح از قطعات خاتم کاری، باید توجه ویژه‌ای به آنها داشت. این قطعات باید در محیط‌های خشک و دور از نور مستقیم آفتاب نگهداری شوند.

همچنین، برای جلوگیری از خراشیدگی و آسیب به سطح، می‌توان از جعبه‌ها و بسته‌بندی‌های مناسب استفاده کرد.

خاتم کاری در دنیای امروز

در دنیای امروز، خاتم کاری همچنان جایگاه ویژه‌ای در هنر و صنعت دارد. با توسعه فناوری و ابزارهای پیشرفته‌تر، هنرمندان خاتم کاری می‌توانند طرح‌ها و نمونه‌های بیشتری را ایجاد کنند.

همچنین، خاتم کاری اصفهان به عنوان یک هنر مرتبط با سنت و فرهنگ، همچنان به عنوان یک جزء ارزشمند از هویت فرهنگی بسیاری از جوامع شناخته می‌شود.

خاتم کاری یک هنر قدیمی و زیبا است که در انواع فرهنگ‌ها و تمدن‌ها وجود دارد. با استفاده از مواد مختلف و با تکنیک‌های متنوع، هنرمندان خاتم کاری آثاری بی‌نظیر ایجاد می‌کنند.

این هنر به عنوان یک جزء ارزشمند از تاریخچه بشریت، تأثیر قابل توجهی در فرهنگ و هنر داشته و همچنان در دنیای امروز نیز جایگاه خود را حفظ کرده است.

مراحل ساخت خاتم کاری

آشنا شدن با مراحل ساخت خاتم کاری به شما کمک می کند تا بیشتر با این محصولات صنایع دستی آشنایی پیدا کنید و هنگام خرید بتوانید جنس مرغوب را تشخیص دهید.

به دو روش می توان مراحل ساخت خاتم کاری اصفهان را تشریح کرد که ابتدا به روش اول توضیح می دهیم:

روش اول تشریح مراحل

ابتدا چوب رنگی مدنظر به شکل نوارهایی به طول 60 سانتیمتر تبدیل می شود و آب داخل آن را کامل خشک می کنند. در نمونه های خیلی مرغوب از استخوان حیوانات مختلف هم استفاده می شود که لازمه آن خواباندن استخوان به مدت 3 ماه در آب آهک است تا کاملا سفید رنگ شود.

در مرحله بعدی استخوانی که آماده شده را به همراه نوارهای چوبی که کاملا خشک شده اند را برش داده و سوهان می زنند تا مقاطع مثلثی شکل ایجاد گردد که به آن شش ضلعی می گویند.

سپس این قطعات را کنار هم می گذارند تا اضلاع هندسی منتظم شکل بگیرد. اگر در خاتم کاری اصفهان قرار باشد از فلز هم استفاده کنند حتما حدیده کاری روی آن انجام می گیرد تا قطعات استخوانی و چوبی شکل ایجاد گردند.

سپس قطعات به دست آمده را با چسب سریش به یکدیگر می چسبانند.برای کنار هم قرار گرفتن شش ضلعی ها فقط چسب سریش کافی نیست بلکه یکسری نخ بسته هم به کار می برند و یک گل با ارتفاع 60 سانتیمتر از آن درست می کنند.

بعد از این گل ها آماده شدند روی تخته می گذارند و فضای بین آنها را با چسب سریش پر می کنند. در نهایت تخته خاتم کاری یا اصطلاحا قامه شکل می گیرد.

در مرحله بعدی اساتید خاتم کاری لایه هایی نازک به ضخامت 1 تا 1.5 میلیمتر از قامه برش می زنند که برای این کار به اره مویی نیاز دارند و به این لایه های نازک هم لنگه گفته می شود.

نجار در این مرحله زیر ساخت خاتم را آماده می کند تا پس از حرارت دادن و چسب کاری بتوانند لنگه را نصب کنند. در نهایت با بتونه کاری، ساییدن و ترمیم سطح، خاتم کاری تمام شده و روی آن را با سیلر کلیر می پوشانند.

روش دوم تشریح مراحل

• ابتدا استخوان و چوب مدنظر باید خریداری شود.
• با کمک ابزارهای مخصوص که در ادامه معرفی خواهیم کرد بر روی آنها برش هایی به قطر 1 تا 2.5 میلیمتر با طول 30 سانتیمتر می زنند که به فرم مثلثی است و با سوهان کاری فرم مدنظر را شکل می دهند.
• با مفتول های سیمی طرح مدنظر را به شکل بخش های مثلثی شکل در می آورند.
• اساتید خاتم کاری طرح اشکال مورد نظرشان یا طرح سفارش شده را برای درست کردن خاتم طراحی می کنند.
• در این مرحله بخش های مثلثی شکل را کنار هم می گذارند و با سریشم و با کمک نخ محکم به ترتیب فضای بین این قطعات را پر می کنند و با نخ هم دور آنها می پیچند تا در جای خودشان سفت شوند. با این کار اصطلاحا پره شکل می گیرد.
• بعد از اینکه چندین ساعت سپری شد، نخ دور خاتم ها را باز می کنند و 4 پره ایجاد شده به همراه اضلاع مختلف طرح را سوهان کاری می کنند تا به خوبی در کنار یکدیگر قرار بگیرند. چسباندن آنها کنار همدیگر با چسب سریشم است.
• در مرحله بعدی نوبت به گل پیچی می رسد که در آن سیم مفتولی گرد را به شکل شش ضلعی در می آورند و در کنار هر کدام از اضلاع، 6 عدد سیم با سریشم می چسبانند و با نخ مخصوص محکم می کنند تا طرح ستاره ای شکل ایجاد شود.
• مرحله قبل اینقدر تکرار می شود تا طرح مدنظر ساخته شود.
• طرح مدنظر پس از تشکیل شدن زیر پرس و فشار زیاد قرار می گیرد.
• در این مرحله چندین بار برش کار و چسباندن لایه های نازک چوب انجام می گیرد تا طرح اولیه از خاتم نهایی به دست بیاید.
  اگر بخواهیم به طور جزئی مراحل ساخت خاتم را بررسی کنیم شاید بیش از 400 مرحله باشد که ما سعی کردیم به دو روش به شکل خلاصه و مفید توضیح دهیم.

ابزارهای خاتم کاری

ابزارهای مختلفی در هنر خاتم کاری مورد استفاده قرار می گیرند که می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• انواع چوب مثل آبنوس که به خاطر قیمت بسیار بالا استفاده خیلی کمی دارد، چوب فوفل که به علت هزینه بسیار زیاد کاربرد خود را از دست داده است،

چوب بقم نیز کاربرد خیلی محدودی بخاطر قیمت سرسام آور پیدا کرده است، چوب عناب که بهترین جایگزین چوب بقم است، چوب نارنج و افرا و کیکم و تبریزی و شمشاد که امروزه در خاتم کاری اصفهان استفاده می شوند.

• انواع استخوان که بیشتر از همه از استخوان اسب و گاو استفاده می کنند چون رنگ پذیری آن بهتر بوده و قیمت بسیار کمتری هم دارد.
• مفتول های برنجی، نقره ای و یا طلایی
• صدف به منظور تهیه رنگ سفید براق و بالا بردن کیفیت کار
• نخ پرک که برای پیچیدن و بستن اشکال مثلثی، پره ها و گل ها استفاده می کنند
• چسب سریشم که لازمه چسباندن اشکال هندسی روی زمینه کار است که از جنس چوب تبریزی است اما اگر گوشه های ظروف استخوانی باشند از چسب سفید استفاده می کنند

اساتید خاتم کاری اصفهان

اگر امروزه شاهد رونق و استقبال زیاد از صنایع دستی خاتم کاری هستیم و می بینیم که در ظروف تزیینی و کاربردی منزل تا ست های مدیریتی از خاتم کاری استفاده می شود مدیون اساتید برجسته خاتم کاری کشور از جمله اساتید اصفهانی هستیم.

در ادامه به معرفی آنها می پردازیم:

• استاد عبد العلی گلریز خاتمی
  از اساتید بسیار معروف خاتم کاری با سابقه بیش از 60 سال فعالیت که محصولات ایشان با قیمت های زیاد در بازار داخلی و خارجی خرید می شوند.

از جمله آثار خاتم کاری ایشان می توان به صندوق خاتم حرم حضرت شاهچراغ، صندوق حرم حضرت ابوالفضل، ساخت و تزیین اتاق خاتم کاخ مرمر و گل های خاتم آن اشاره کرد.

• استاد عباس خاتمی فرد
  از اساتید خاتم کاری اصفهان که تکنیک خاص خودشان را داشتند. تکنیک استاد خاتمی فرد، ترکیب طرح و نقش فرش به شکل معرق و خاتم است.

آثار هنر خاتم کاری استاد خاتمی فرد شامل زیر گنبد مسجد جامع اصفهان و مسجد شیخ لطف الله و قاب آینه به طرح ترنج و قاب سیمرغ در جده عربستان هستند. در حال حاضر آثار ایشان در موزه هنرهای معاصر اصفهان و موزه شخصی مهندس اجلالی هستند.

• استاد مهدی ناطق پور و پسر ایشان علی ناطق پور
  استاد ناطق پور از اساتید خاتم کاری اصفهان است که پسر ایشان هم راه پدر را در پیش گرفتند و توانسته اند همانند پدر گرامی موفقیت های زیادی در این عرصه از صنایع دستی ایران کسب کنند.
• استاد قنبری
  استاد قنبری هم کمتر کسی است که نامشان را نشنیده باشد و از فعالیت ها و آثار هنری ایشان خبر نداشته باشد. استاد یوسف قنبری در همان سنین پایین مشغول به خاتم کاری شدند و بی دلیل نیست که اسمشان در تاریخ جاودانه می شود.

نحوه تشخیص خاتم کاری اصل و مرغوب

امروزه در صنایع دستی ایران هر چقدر یک شاخه معروفتر و شهرت بیشتری داشته باشد جنس های تقلبی و بی کیفیت در آن بیشتر است و همین باعث شده تا کمی بی اعتمادی نسبت به محصولات مرغوب و درجه یک که اساتید ساعت ها و بلکه روزها وقت صرف آن می کنند شکل بگیرد.

ما وظیفه خود می دانیم که با ارائه راهکارهایی مشخص و قطعی به شما کمک کنیم به راحتی خاتم کاری اصل و مرغوب را از نوع تقلبی تشخیص دهید. با ما همراه باشید.

• صاف و صیقلی بودن سطح کار بدون هیچ گونه برجستگی
• نبود تخلخل و سوراخ های بسیار ریز در سطح خاتم
• بکارگیری یکنواخت رنگ و مصالح در کل ظرف
• قرینه بودن شکل های بکار رفته در سطح خاتم
• رنگ کاری روی ظروف خاتم کاری شده با دقت و حساسیت زیاد
• استفاده از نقوش و شکل های ریز و ظریف
• استفاده از متریال اولیه مرغوب و با کیفیت
• لاک کاری شدن سطح ظروف خاتم کاری به منظور جلوگیری از نفوذ رطوبت و هوا
• تغییر شکل ندادن شکل های مثلثی خاتم در اثر بتونه کاری
• وجود لولای مخفی برای جعبه های خاتم کاری شده در هر 15 سانتیمتر

دقت داشته باشید که اگر به شکل حضوری خرید می کنید و نسبت به فروشنده اطمینان ندارید خودتان با کمک راهکارهای گفته شده خاتم کاری اصل و مرغوب را از جنس تقلبی و بی کیفیت تشخیص دهید.

یقینا هزینه کردن برای جنس های تقلبی حتی با هزینه کمتر در آینده ضرر بیشتری خواهد داشت چرا که نه تنها از لحاظ هزینه تعویض بلکه از لحاظ از دست دادن زیبایی ظاهری که به مرور رخ می دهد متضرر می گردید.

بنابراین همانطور که توضیح دادیم نکات گفته شده در خصوص راهنمای خرید خاتم کاری بسیار مهم هستند.