قلمزنی اصفهان هنر ماندگار و اصیل ایرانی

صنایع دستی قلمزنی

صنایع دستی قلمزنی یکی از غنی‌ترین و متنوع‌ترین هنرهای دستی جهان است. این هنر از زمان‌های باستانی تا به امروز در اکثر فرهنگ‌ها و تمدن‌ها رواج داشته است.

صنایع دستی قلمزنی شامل فرآیند استفاده از ابزارها و تکنیک‌های خاص برای طراحی و ساخت قطعات مختلف با استفاده از قلمزنی است. غنی بودن صنایع دستی ایرانی ارزش محصولات تولید شده را دو چندان خواهد نمود. قلم زنی اصفهان نماد ماندگاری و هنر اصیل ایرانی بشمار می رود.

 

قلم زنی اصفهان

صنایع دستی قلم زنی اصفهان یکی از هنرهای قدیمی و موروثی است که در اکثر فرهنگ‌ها و تمدن‌ها وجود دارد. این هنر به هزاران سال قبل در دوران باستان شکل گرفته و تا به امروز ادامه دارد.

تاریخچه صنایع دستی قلمزنی در ایران نیز به قدمتی بسیار باستانی برمی‌گردد.در ایران، قلمزنی از دوران باستان شروع شده است و در تمامی دوران‌ها و تمدن‌های ایرانی از آن استفاده می‌شده است.

قلمزنی در ایران به عنوان هنری زیبا و خلاقانه شناخته می‌شود که در تزیین اشیاء مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در طول تاریخ، صنایع دستی قلمزنی در ایران توسعه یافته و به ارثیه‌ای غنی از طرح‌ها و نقوش زیبا تبدیل شده است. هنرمندان ایرانی با استفاده از ابزارهای خاص و تکنیک‌های بی‌نظیر، قطعاتی با طرح‌ها و نقوش هنری را خلق می‌کنند

که در سراسر جهان شهرت دارند.صنایع دستی قلمزنی ایران شامل انواعی از هنرها می‌شود، از جمله قلمزنی روی چوب، قلمزنی روی فلزات و قلمزنی روی پارچه. هر یک از این دسته‌ها دارای خصوصیات و طرز تهیه خاص خود هستند.

به طور کلی، صنایع دستی قلمزنی در ایران نشان از تمدن و فرهنگ بالای ایرانیان دارد و ارزش بسیاری از لحاظ هنری و تاریخی دارد.

هنرمندان قلمزنی با استفاده از استعداد و خلاقیت خود، اثری بی‌نظیر و دوست‌داشتنی را خلق می‌کنند که هنوز هم در قلمزنی اصفهان امروز حاکم است.

 

انواع ظروف قلمزنی

صنایع دستی قلمزنی اصفهان بسیار متنوع هستند و به انواع مواد و سطوح اعم از چوب، فلزات و پارچه‌ها اعمال می‌شوند.

برخی از اصلی‌ترین انواع صنایع دستی قلمزنی عبارتند از:

قلمزنی جُنده کاری
جُنده کاری از شاخه های قلم زنی اصفهان است که بصورت برجسته انجام می گردد.هنر جُنده کاری توسط اساتید ماهری در اصفهان با سبک های مختلف دنبال می شود.

در این شاخه ای هنر قلم زنی باید سال های زیادی تجربه حاصل کرد تا محصولات نفیسی به بازار عرضه گردد. برخی هنرمندان بر روی نقوش صورت، برخی بر روی ابنیه و برخی بر روی طرح های گل و مرغ تجربه دارند.

قلمزنی جُنده کاری هنری است که در ایران و سراسر جهان مورد توجه قرار گرفته است. هنرمندان با ذوق اصفهان با فنون تجربی و ابزاهای خاص جلوه های سه بعدی از طرح های مختلف را بر روی ظروف یا پلاک های قلم زنی بوجود می آورند.

این هنر همچنان زنده است و به عنوان یکی از بهترین نمادهای فرهنگ و هنر ایرانی محسوب می‌شود.

 

قلمزنی روی فلزات
قلمزنی روی فلزات یک هنر زیبا و متفاوت است که در سطح فلزات صورت می‌گیرد. این هنر، به وسیله تراش و برش فلزات، طرح‌ها و نقوشی زیبا را بر روی سطح آنها ایجاد می‌کند.

هنرمندان قلمزنی روی فلزات با استفاده از ابزارهای مخصوصی مانند قلمزن‌ها، مطراق‌ها، تکه‌های چوبی و مهره‌ها، قطعات فلزی را به شکل‌ها و طرح‌های مورد نظر تراش و برش می‌دهند.

آنها با دقت و هنرمندی، جزئیات ریز و نقوش هنری را بر روی سطح فلزی ایجاد می‌کنند.صنایع دستی قلمزنی روی فلزات در ایران و سایر مناطق جهان وجود دارد.

این هنر در ایران به عنوان یک هنر سنتی و موروثی شناخته شده است.قلمزنی روی فلزات در ایران به عنوان یکی از هنرهای معروف و پرطرفدار محسوب می‌شود.

قلمزنی روی فلزات می‌تواند در تولید انواع جواهرات، وسایل زینتی، ساعت‌ها، ظروف و وسایل تزیینی و حتی تابلوهای هنری مورد استفاده قرار گیرد.

قطعاتی که به وسیله قلمزنی روی فلزات ساخته می‌شوند، به دلیل جلوه‌های خاص و زیبایی که دارند، مورد توجه علاقه‌مندان قرار می‌گیرند.

هنر قلمزنی روی فلزات نیازمند تمرکز و دقت بالایی است. هنرمندان با استفاده از تکنیک‌های خاص و با دست‌های ماهر خود، قطعاتی با جزئیات دقیق و طرح‌های هنری را خلق می‌کنند.

این هنر به عنوان یکی از برجسته‌ترین نمادهای صنایع دستی و هنر ایران محسوب می‌شود.

 

ساخت ظروف قلمزنی

قلمزنی یک فرایند هنری و زیبایی‌بخش است که در صنایع دستی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این فرایند شامل مراحل مختلفی است که به ترتیبی مشخص انجام می‌شود تا نتیجه‌ای زیبا و جذاب حاصل شود.

در ادامه به مراحل اصلی قلمزنی اصفهان در صنایع دستی می‌پردازیم:

 

1. انتخاب مواد و آماده‌سازی
   در این مرحله، مواد لازم برای قلمزنی انتخاب می‌شوند. ممکن است برای انجام قلمزنی اصفهان در صنایع دستی از فلزات مختلفی مانند مس،برنج،نقره و یا سایر فلزات دیگر استفاده شود. سپس زیرساخت انتخاب شده آماده می‌شوند.
2. طراحی و نقشه‌کشی
   در این مرحله، طرح و نقشه مورد نظر بر روی سطح مورد قلمزنی ترسیم می‌شود. هنرمندان با استفاده از قلمزن‌ها، قیچی‌ها و ابزارهای دیگر، طرح را به شکل‌ها و خطوط روی سطح مواد اصلی قلمزنی می‌کشند. دقت و دانش هنرمند در این مرحله بسیار مهم است.
3. قلمزنی
   در این مرحله، هنرمند با استفاده از قلمزن‌ها و ابزارهای دیگر به طرح روی سطح مواد قلمزنی می‌کند. با تراش و برش مورد نظر، خطوط و نقوش هنری بر روی سطح ایجاد می‌شود. هنرمند با دقت و حوصله بالا، قلمزنی اصفهان را انجام می‌دهد تا جزئیات دقیق طرح را به تصویر بکشد.
4. تکمیل و تزئین
   بعد از انجام قلمزنی اصلی، مرحله تکمیل و تزئین آغاز می‌شود. هنرمند ممکن است از رنگ‌ها، طلاکاری، سفیدکاری یا دیگر تکنیک‌های زیبایی‌بخش استفاده کند تا قطعه قلمزنی را بهتر نمایان کند و براق و زیبا کند.
5. پایان‌بندی و پالیش
   در این مرحله، قطعه قلمزنی شستشو و پالیش می‌شود تا درخشندگی و زیبایی بیشتری بگیرد. همچنین، اگر نیاز باشد، پایان‌بندی نهایی مورد انجام قرار می‌گیرد، مانند اضافه کردن بند یا قاب به قطعه.

با انجام این مراحل، فرایند قلمزنی اصفهان در صنایع دستی به پایان می‌رسد و قطعه قلمزنی زیبا و منحصربه‌فردی به دست می‌آید که می‌تواند در تزیین اجسام مختلف مورد استفاده قرار گیرد.

قلمزنی یک هنر زیبا و متنوع است که در صنایع دستی به کار می‌رود. این هنر در بسیاری از حوزه های هنری استفاده می‌شود.

هنرمندان قلمزنی با استفاده از قلمزن‌ها و ابزارهای خاص، طرح‌های هنری و نقوش زیبا را بر روی سطح مواد قلمزنی می‌کشند.صنایع دستی قلمزنی در ایران به عنوان یکی از اصیل‌ترین و موروثی‌ترین هنرها شناخته می‌شود.

با استفاده از دانش و تجربه خود، هنرمندان قطعات منحصربه‌فردی را ایجاد می‌کنند که در تزیین و تحسین محصولات صنایع دستی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

هر نوع قلمزنی دارای مراحل خاص خود است، از انتخاب مواد و طراحی آغاز شده و تا تکمیل، تزئین و پایان‌بندی ادامه می‌یابد. هنرمندان با استفاده از تکنیک‌های خاص، جزئیات دقیق و نقوش هنری را بر روی سطح قطعات قلمزنی ترسیم می‌کنند.

صنایع دستی قلمزنی ایران، ارزش فرهنگی و هنری بالایی دارد و به عنوان یکی از نمادهای صنایع دستی ایران به شمار می‌رود. این هنر، همچنین، برای حفظ و ارائه تاریخ و فرهنگ ایران به نسل‌های آینده بسیار اهمیت دارد.

با توجه به ظرافت و زیبایی قلمزنی در صنایع دستی، می‌توان از آن در تزیین انواع محصولات مانند تابلوهای تزیینی، ظروف پذیرایی و غیره استفاده کرد.

هنر قلمزنی در ایران و جهان به عنوان یکی از هنرهای برجسته و منحصربه‌فرد شناخته می‌شود.

اگر شما نیز به زیبایی و هنر قلمزنی علاقه‌مند هستید، می‌توانید با یادگیری و تمرین، خلاقیت خود را در این هنر به نمایش بگذارید و قطعات زیبا و منحصربه‌فرد خود را ایجاد کنید.

استادان قلمزنی اصفهان

از زمانی که هنر قلمزنی در اصفهان و سپس در کل ایران معروف شد اساتید زیادی در این موفقیت سهیم بوده اند که هر یک با سبک و رویه کاری خود برگ زرینی به تاریخ آن افزودند.

بنابراین زیبایی هنر قلمزنی و لذتی که از بودن آن می بریم مدیون اساتید قلمزنی اصفهان هستیم هر چند در سایر شهرهای کشورمان نظیر تبریز هم اساتید گرانقدری فعالیت داشته و دارند.

در اینجا سعی می کنیم از طریق اشاره به نام این عزیزان، یاد و خاطره آنان را زنده نگه داریم:

اساتید قلمزنی اصفهان در سده های ابتدایی

• بختیار ابن معزالدین

از اساتید بسیار معروف قلمزنی اصفهان که در قرن 4 هجری زندگی می کردند. استاد معزالدین در ساخت محصولات قلمزنی شده با طلا بسیار شهرت داشتند مثل محصول تنگ طلای قلمزنی شده که در موزه فریر گالری واشنگتن نگهداری می کنند.

• محمود بن محمد بن محمد هروی
  از اساتید قلمزنی اصفهان که در سال 577 هجری قمری زندگی می کرده اند. ظروف برنجی و مسی قلمزنی شده مثل ابریق یا آفتابه ای از این جنس که در هرات امروزه نگهداری می کنند از فعالیت های شاخص ایشان است.
• حمید بن محمود الاصفهانی
  استاد قلمزنی اصفهان در قرن 6 هجری قمری که فعالیت شاخص ایشان اسطرلاب سازی با هنر قلمزنی بوده است.
• جعفر بن محمد علی
  از آثار شاخص ایشان که توانسته اند کشف کنند یک عودسوز قلمزنی شده است که هم نام ایشان و هم اسم فردی که برای آن ساختند یعنی محمد گلاب فروش بر روی آن حک شده است. ایشان از اساتید قلمزنی در قرن 6 هستند.
• محمد بن عبدالوحید
  ایشان از اساتید قلمزنی در قرن 6 هستند که محصول شاخص او، آوند یا دیگ دسته دار مفرغی و ترصیع شده با مس و نقره است. این اثر هنری زیبا و ارزشمند در موزه آرمیتاژ قرار دارد.
• محمود بن سنقر
  استاد سنقر از اساتید معروف قلمزنی اصفهان بودند که برای مسجد قاهره یک صندوقچه پرکار قلمزنی شده و یک جعبه فلزی نقش کوب برای قرآن کریم ساختند.

اساتید قلمزنی اصفهان در دوره های معاصر

• استاد دهنوی
  از اساتید بسیار معروف قلمزنی اصفهان که در سال 1381 و در سن 76 سالگی دار فانی را وداع گفتند. از جمله اساتید قلمزنی ایران که تجربه انجام این حرفه را هم بر روی برنج و مس و هم بر روی فلزاتی مثل روی و ورشو کسب کرده اند.

در تاریخ فعالیت های ایشان، 26 سال مدیریت کارگاه قلمزنی و تدریس علاقه مندان و هنرمندان مختلف نیز به چشم می خورد به همین دلیل سهم زیادی در اعتلای این هنر داشته اند.

بخش مهمی از آثار استاد دهنوی در موزه هنرهای ملی و نمایشگاه دائمی صنایع دستی معاصر قرار دارد و در طی عمر خود بسیاری از آثار هنری را به پادشاهان کشورهای مختلف و ملکه هند و انگلستان هدیه دادند.

• استاد صامتی
  از اساتید قلم زنی بسیار معروف اصفهان، استاد اکبر صامتی هستند که در سال 1381 در کارگاه شخصی خود فعالیت را ادامه دادند. ویژگی بسیار معروف آثار قلمزنی استاد صامتی، ایجاد نوآوری و خلاقیت در نقوش دوره اسلامی و در عین حال حفظ اصالت است.

آثار ایشان به تعداد قابل توجهی در موزه هنرهای ملی، موزه هنرهای معاصر، موزه سازمان صنایع دستی و مجموعه های مختلف قرار گرفته اند.

• استاد ظریفی اصفهانی
  از جمله اساتید قلمزنی اصفهان که از سن 4 سالگی این حرفه را شروع کردند و ابداع کنندگان حرکت فلز روی فلز برای قلمزنی و از اولین کسانی بودند که نقوش برجسته را در قلمزنی هم باب کردند.

در حال حاضر ایشان در زمینه قلمزنی به روش مشبک در اصفهان مشغول به کار هستند.

• استاد عملداری
  در بین اساتید قلمزنی اصفهان نام استاد علمداری هم می درخشد که در سال 1389 توانسته اند نشان درجه یک هنری را از سازمان فرهنگ و ارشاد اسلامی کسب کرده اند.

ایشان علاوه بر مهارت و تجربه بالای قلمزنی از سن 8 سالگی، در مینیاتوری و طراحی نقشه قالی هم زبانزد هستند.

• استاد ساعی
  شاید بتوان گفت که استاد ساعی تنها استاد قلمزنی اصفهان و بلکه ایران هستند که به سبک صفوی مشغول بودند. موضوعاتی که ایشان در زمینه قلمزنی کار می کردند

مربوطه به خسرو و شیرین، کتیبه بندی به خط نستعلیق، گل و مرغ، لیلی و مجنون، گل و مرغ، اسلیمی و ختایی بودند. از جمله افتخارات هنری و کاری ایشان، انتخاب به عنوان استاد قلمزنی در سبک سیاه قلم است و در سال 1368 نیز تمبر مخصوص ایشان ساخته شد.

• استاد حافظ پرست
  از اساتید قلم زنی اصفهان که 51 سال تمام در این عرصه زحمت فراوان کشیدند و در سبک قلم گیری کاملا صاحب سبک و معروف شدند. آثار هنری استاد حافظ پرست در موزه های صنایع دستی و کاخ سعد آباد هستند.
• استاد راعی
  استاد قلمزنی اصفهان که سبک نقش برجسته را در قلمزنی ابداع نمودند که امروزه ظروف قلمزنی که با سبک نقش برجسته تولید شده باشند بسیار پرفروش بوده و مورد استقبال قرار می گیرند.

از دیگر ویژگی های استاد راعی این بود که صنایع دستی قلمزنی را با تصویرسازی ادغام کردند تا بر روی ظروف قلمزنی شاهد یک داستان و روایت باشید. گاها دیده می شود

که برجستگی های غیر عادی هم از ویژگی های کاری ایشان است. داستان های حماسی و عرفانی و داستان های اقتباس شده از قرآن کریم بخش اعظم آثار قلمزنی استاد راعی را تشکیل می دهند.

• استاد شیرانی
  از اساتید قلمزنی مشهور اصفهان که در سبک برجسته کاری بسیار معروف هستند. ایشان از 15 سالگی در این حرفه فعالیت داشته اند و همیشه حضوری پر رنگ به عنوان نماینده صنایع دستی ایران در نمایشگاه های خارجی داشته اند.
• استاد اصفهانی
  استاد اصفهانی از اساتید قلمزنی معروف اصفهان هستند که در سبک قلمزنی برجسته کاری توانستند اعتبار بسیار بالایی کسب کنند. کیفیت بالای کاری ایشان سبب شد

تا در سال 1389 مدال درجه یک هنری را از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کسب کنند. از جمله آثار مهم ایشان در موزه صنایع دستی تهران نگهداری می شود.

• استاد فیناستیان
  از دیگر اساتید قلمزنی معروف اصفهان می توان به استاد فیناستیان اشاره کرد که 23 سال دوره آموزش حرفه ای را زیر نظر اساتید حرفه ای گذراندند. استاد فیناستیان سبک خاص خود را در قلمزنی داشتند

و آثار معروف ایشان که جام پایه دار دو پوست مسی است و به خط نستعلیق آیه الکرسی تزیین شده و نقره ای است در موزه نگهداری می شود.

همچنین تابلوی ملائکه با نماد جمهوری اسلامی و گلدان برنجی با طرح و نقوش سلجوقی هم از آثار گرانقدر ایشان هستند.

• استاد بزرگیان
  استاد بزرگیان از اساتید قلمزنی معروف اصفهان و تنها شخصی است که بدون آموزش و زیر نظر سایر اساتید قرار گرفتن توانستند به شهرت برسند.

ایشان در طول زندگی خود به دلیل علاقه زیاد به سبک کاری استاد دهنوی، سبک ایشان را ادامه دادند و از منسوخ شدن آن جلوگیری کردند.

• استاد قادران
  استاد قادران هم از دیگر اساتید معروف قلمزنی اصفهان و بلکه ایران است. تنها استاد قلمزنی است که ویژگی های کاری سایر اساتید همچون دهنوی، ظریفی و ساعی در آثارش به چشم می خورد و به شکل ترکیبی کار کرده اند.

سبک های رایج قلمزنی اصفهان

در قلمزنی اصفهان 5 نوع سبک بسیار رایج بوده و نسبت به بقیه شهرت بیشتری دارند:

• برجسته
  این سبک بخاطر داشتن نقوش برجسته خیلی معروف است. برای این کار ابتدا پشت سطحی که قرار است نقوش به شکل برجسته نمایان شوند را قیراندود می کنند و طرحی که روی کاربن وجود دارد را با قلم نیم روی سطح منتقل می کنند.

پس از آن قیر را از پشت کار به سطح می برند و با قلم های قوشه یا کف تخت برجسته کاری به اتمام می رسد. در نهایت برای اینکه روسازی و پر کردن زمینه با قیر تمام شود دوباره قیر را به پشت ظرف می برند.

• نیمه برجسته
  نقش نیمه برجسته را نمی توان نقطه مقابل سبک قلمزنی برجسته دانست. در سبک نیمه برجسته قلم مورد استفاده معمولی است و برجسته کاری هم از پشت ظرف انجام نمی شود

و صرفا به اندازه ای سطح ظرف را پایین می برند که برجستگی و فرو رفتگی ها قابل تشخیص باشد. به عبارت دیگر در سبک نیمه برجسته پشت کار برآمدگی دارد اما در مدل برجسته کاری، پشت کار فرو رفتگی پیدا می کند.

• حکاکی
  در روش حکاکی استاد قلمزنی فقط از یک قلم استفاده کرده و به آن کنده کاری سطح فلز را انجام می دهد.
• مشبک کاری
  در قدیم با روش مشبک کاری در قلمزنی چراغ فانوس و محل های عبور آب ایجاد می کردند. در شیوه مشبک کاری زمینه را از سطح کار جدا می کنند.
• ریزه قلم زنی
  در سبک ریزه قلم زنی، از طرح گل و مرغ، اسلیمی و غیره استفاده شده و برجستگی ندارد.